किल्ले शिवगड

     किल्ले शिवगड 

फेसबुक लिंक http://bit.ly/2RvgKUf
कोल्हापूर पासून राधानगरी व त्याला लागुन जवळच दाजीपूर अभयारण्य आहे.हा रस्ता कोकणात उतरणारा असल्याने वर्दळीचा आहे.पण एका बाजूला शांत असणाऱ्या दाजीपूर अभयारण्यात "शिवगड किल्ला" असुन अनेकांना तो अपरिचित आहे.

   शिवकाळात मालवण, आचरा इत्यादी तळ कोकणातील बंदरात उतरणारा माल अनेक घाटमार्गांनी सह्याद्रीच्या पठारावरील बाजारपेठांत जात असे. अशा घाटमार्गांपैकीच फोंडा घाटावर नजर ठेवण्यासाठी शिवगडाची उभारणी करण्यात आली होती.राधानगरी व काळम्मावाडी धरणाच्या पाणलोट क्षेत्रात असलेल्या व जीववैवध्यतेने नटलेल्या दाजीपूर अभयारण्याला बरेच पर्यटक भेट देतात, पण अभयारण्यातच असलेला शिवगड पाहाण्यास फारसे पर्यटक फिरकत नाहीत. खरेतर थोडासा चढ व आटोपशीर आकार असलेला किल्ला दाजीपूरच्या भेटीत आरामात पहाता येण्यासारखा आहे.जुन १७३२ मधे बोलवण (ओळवण)-घोणसरीच्या डोंगरावर तटबंदी करण्यासाठी सैन्य पाठविले. हि खबर छ्त्रपतीना समजतात, त्यांनी पंत आमात्याना सावंताविरुध्द रवाना केले, त्यांनी सावंतांचे सैन्य येण्याआधीच घोणसरीचा डोंगर ताब्यात घेतला आणि शिवगडाची उभारणी केली.शिवगड पाहाण्यासाठी दाजीपूर अभयारण्याच्या प्रवेशद्वारातून माणशी रुपये २०/ भरुन प्रवेश घ्यावा लागतो.(हा दर २०१६ ला होता) अभयारण्यातील कच्च्या रस्त्याने फॉरेस्ट रेस्ट हाऊसपर्यंत गेल्यावर एक पायवाट गगनगिरी महाराजांच्या आश्रमापाशी जाते. गुरे चारणारे गुराखी सोडले तर या वाटेवर फार वर्दळ नसते.शिवगडावर पाणी नाही त्यामुळे या चौकीत पाणी भरुन घ्यावे.या वाटेने अर्धातास चालल्यावर आपण शिवगडासमोरील पठारावर येतो. पठार व शिवगड यांच्यामध्ये एक टेकाड आहे.पठारावरुन खाली उतरुन मधल्या टेकाडाला वळसा घालून थोडासा चढ चढून शिवगडावर जाता याते. येथे तटबंदीचे काही अवशेष दिसतात.तटबंदी ओलांडून पुढे गेल्यानंतर उजव्या बाजूला एक बुरूज दिसतो. पुढे एका चौथर्‍यावर एक सतीशिळा दिसते.शिवगडाच्या वायव्य दिशेकडे तोंड करुन असलेल्या उध्वस्त प्रवेशद्वारातून आपण गडावर प्रवेश करतो.प्रवेश द्वाराचे बुरुज अजून शाबूत आहेत.प्रवेशद्वारातून आत आल्यावर समोर एक लांबलचक तटबंदी दिसते.गडाचे संरक्षण करण्यासाठी या दुहेरी तटबंदीची योजना केली असावी. तटबंदी ओलांडून पूढे गेल्यावर उजव्या बाजूस एक बूरुज दिसतो. गडाच्या पठारावर एक सुंदर सती शिळा आहे. स्थानीक लोक तीला ‘उगवाई देवी’ म्हणतात. तेथून उत्तरेच्या बुरुजावर गेल्यावर खाली कुर्ली धरण दिसते. तटबंदीच्या कडेकडेने दक्षिण बुरुजापाशी गेल्यावर बुरुजा खालून कोकणातील गडगे सखल गावातून येणारी वाट दिसते, तर दक्षिणेला फोंडा गाव दिसते. या शिवाय गडावर वाड्याचे काही अवशेष आहेत.गडाचा आकार आटोपशीर असल्यामुळे गड पाहाण्यास अर्धातास पुरतो.गड उतरुन परत येताना टेकडाला वळसा घातल्यावर समोरच्या कातळावर धबधब्यांच्या खुणा दिसतात. या धबधब्याजवळ पाण्याचे एक टाक आहे.धबधब्याचे पाणी पाटाने टाक्यात वळवलेले आहे. गडावर पाण्याची व्यवस्था आढळत नाही. या कुंडातील पाण्याचा वापर गडासाठी होत असावा. गडावरुन आजूबाजूचा परिसर पाहात असतांना पूर्वेला दाजीपूरच्या जंगलात एका मंदिराचे शिखर दिसते. मंदिर असलेल्या या परिसराला ‘झांजेचे पाणी’ म्हणतात. गड पाहून परत उगवाईच्या पठारावर येऊन कच्च्या रस्त्यावरुन जंगलाच्या दिशेने चालत गेल्यावर १० मिनिटात आपण मंदिरापाशी पोहोचतो. गगनगिरी महाराज येथे तपसाधनेसाठी बसत असत. या मंदिराच्या मागच्या बाजूला काही घरे आहेत. ती ओलांडून पूढे गेल्यावर एक बारामाही वाहणारा झरा आहे. त्यास झांजेचे पाणी म्हणतात. येथून शिवगडाचे दर्शन होते.गडावरून उत्तरेकडे पाहिल्यास सह्याद्रीच्या मुख्य रांगेपासून अलग झालेला, एखाद्या शिवलिंगासारखा दिसणारा गगनगड दिसतो. तर पुर्ण उत्तर आणि ईशान्येला दाजीपुर अभयारण्य पसरले आहे. येथून अर्ध्या तासात परत अभयारण्याच्या प्रवेश द्वाराशी जाता येते. याशिवाय दाजीपूर अभयारण्याची भटकंती सुध्दा करता येते. अभयारण्यात भटकंतीसाठी २१ किमी चा कच्चा रस्ता आहे. गाईड सोबत घेऊन जंगल पाहाणे सोईचे आहे.

किल्यावर कसे जाल

🚩१) कोल्हापूर ते दाजीपूर अभयारण्याचे  ८० किमी वर आहे.कोकणात जाणाऱ्या गाडया येथे राधानगरीला थांबतात.
⚡ कोकणातून जायचे असेल तर फोंडा घाट-आयरेवाडी-चवथीरामाची वाडी-दारवळ- सपाटवाडी- हेळ्याचा माळ किंवा घोणसरी
🚩२) शिवगडाच्या पायथ्याशी गडगेसखल गाव आहे. कोकणातील फोंडा घाटाच्या पायथ्याशी असलेले हे गाव; फोंड्यापासून ६ किमी वर आहे. या गावातून दोन तासात दक्षिण बुरुजाच्या खालून शिवगडावर प्रवेश करता येतो.दाजीपूर अभयारण्य जून ते ऑक्टोबर बंद असते.अभयारण्यात गाईड घेऊन गेल्यास किल्ला व अभयारण्य एका दिवसात व्यवस्थित पाहता येते.कधीतरी अनुभवावी अशी ही सफर कायमची लक्षात राहते.

अनिल पाटील पेठवडगाव

9890875498

संदर्भ: १)शिवछत्रपतीच्या दुर्गाचां शोध -सतीश अक्कलकोट

२) कोल्हापुर जिल्ह्याचे दुर्गवैभव- भगवान चिले

आम्ही गेलो त्यावेळी आमचेकडे चांगला मोबाईल नव्हता