प्रसिद्धी पासुन दुर असलेले धनगर समाजातील प्रतिभावंत साहित्यिक रानकवी यशवंत तांदळे

दि. २१ मार्च २०२१

फेसबुक लिंक http://bit.ly/316uoi6

          देवराष्ट्रे जवळ 'आसद' नावाचे गाव आहे. ( तालुका कडेगाव,जि सांगली) तेथे लखू तांदळे नावाचा एक धनगर समाजातील गरीब शेतकरी राहत होता. मायाक्का असे त्यांच्या पत्नीचे नाव होते. त्यांच्या पोटी यशवंत तांदळे यांचा जन्म झाला. घरचे दारिद्र्य पाचवीला पुजलेले. आई वडील दुसऱ्याच्यात मेंढरे राखायची चाकरी करीत. मामाने (ज्ञानदेव मेटकरी, विटा) यशवंतला पाच मेंढरे दिली. यशवंत शाळा वैगीरे न शिकता मेंढरे राखू लागला. पाच मेंढरांची त्याने शंभर मेंढरे केली. रानात मेंढरे राखताना त्याला कविता सुचू लागल्या. शेतकऱ्यांच्या पुढे कविता सादर करून तो वाहवा मिळवू लागला.

चारी शबुद सारखे । आम्ही चतुर पारखे ।

सोनार घडवीत होता तोडा । मांग आटीत होता नाडा ।

चांभार शिवीत होता जोडा । फौजदार उडवीत होता घोडा ।

चारी सबुद सारखं । आम्ही राव चतुर पारखं ।

कोष्टी विणत होता साडी । गवंडी बांधीत होता माडी ।

न्हावी करीत होता दाडी । लोहार आवळीत होता गाडी ।

चारी सबुद सारखं । आम्ही राव चतुर पारखं ।

ख्रिश्चन बसला होता बोडका । बायको उडवीत होती फडका ।

माळी विकत होता दोडका । सरकार बांधीत होते सडका ।

चारी शबुद सारखे । आम्ही राव चतुर पारखे ।

अशा शेकडो कवितांचा खजिना त्यांनी स्वतः रचलेला होता.गावोगावी मेंढरांच्या मागे भटकंती करणारा हा माणूस लौकिकार्थाने शाळा शिकला नव्हता पण त्यांच्याकडे उदंड जगणं होतं. अनुभवविश्व समृद्ध होतं. तत्कालीन लोकांच्या साहित्यविषयक जाणीवा प्रगल्भ नसल्याने या माणसाला तशी कवी म्हणून ओळख नव्हती. तांदळे जे सादर करत त्याला कुंडका म्हटलं जाई आणि त्यांच्या कुंडक्याचे गावोगावी कार्यक्रम होतं.

१९७६ साली ५१वे अखिल भारतीय साहित्य संमेलन कराड येथे भरलेले होते. या संमेलनात सहभागी व्हायला अनेक साहित्यिक जमलेले. या झकपक साहित्यिकांच्या गर्दीत मळकट धोतर, मळकट पांढरा शर्ट व लाल भडक मुंडासे आणि खांदयावर घोंगडे अशा अवस्थेत एक अडाणी धनगर व्यासपीठा जवळ आला. आणि यशवंत तांदळे यांनी लाखो लोकांचा फड जिंकण्याच्या अविर्भावात 'बिजमाशी' नावाची कविता सादर केली. सुमारे तासभर त्यांनी रानातल्या, गावाकडच्या, मातीतल्या कविता मोठ्या जोशात ऐकवल्या.तेही हातात वही न घेता.

याच संमेलनात मान्यवर साहित्यिक बरोबरच यशवंतराव चव्हाण देखील उपस्थित होते.

त्यांच्या कवितेने थोर साहित्यिक पु.ल.देशपांडे भारावून गेले. त्यांनी व्यासपीठावर जाऊन तांदळेना मिठी मारली. सर्व रसिकांच्या मधून धो धो पाऊस पडावा तसा टाळ्यांचा कडकडाट झाला. यशवंत तांदळे बिजमाशी कवितेत म्हणाले होते - "बिजमाशी असतीया लहान । ती फुलोऱ्यात बसतीया लपून । मग जोंधळा जातूया वाळून । आता शेतकरी जगल कशानं ।।"  यशवंत तांदळे यांचा खांदयावर घोंगडे, डोक्याला मुंडासे आणि पु.ल. नी मारलेली मिठी असे छायाचित्र पहिल्या पानावर तमाम वृत्तपत्रांनी छापले होते.शेकडो कवितांचा खजिना त्यांनी स्वतःच रचलेला होता. तो त्यांच्या तोंडपाठ होता.त्यांच्या कवितेत ग्रामीण बेरकीपणा व समाजातील नेमकी व्यंगे असायची. त्यामुळे श्रोते पोटभरून हसायचे.

सासू-सुनांचा संवाद, आईची बाजू घ्यावी की बायकोची बाजू घ्यावी या विवंचनेत सापडलेला मुलगा, माहेरी निघालेली सून, सासरी जाणारी लेक, समाजातील दारूचे व्यसन, मिश्री, तपकीर तंबाखू यावर ते चुटके सांगून लोकांना हसवायचे.,तीन-तीन तास लोक न कंटाळता त्यांचा कार्यक्रम ऐकत बसायचे.अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनानंतर तांदळे महाराष्ट्राला माहीत झाले. गावोगावचे लोक मानधन देऊन त्यांना कार्यक्रमाला बोलावू लागले. शे-दोनशे मानधन हातावर टेकवू लागले. तांदळेही वेडयासारखे रोज रोज नवे गाव करू लागले. घरी पत्नी वैजयंता, लहानगा मुलगा पोपट, प्रमिला, बाबूबाई व राजश्री या तीन मुली सर्व कच्ची बच्ची. तांदळे कार्यक्रम करण्यात वाहून गेले. त्यांना प्रकृतीचेही भान राहिले नाही. पु.ल.देशपांडे आग्रह करत असतानाही कवितासंग्रह छापला गेला नाही. रोज नवे गाव ते करायचे. मिळेल ते खायचे. विश्रांती नाही. त्यामुळे त्यांना घशाचा कँन्सर झाला. मा. वसंतदादा पाटील मुख्यमंत्री होते. त्यांनी मुंबईला त्यांची औषधपाण्याची सोय केली. पण तेथे थांबायला तांदळे जवळ माणूस नाही. त्यामुळे तांदळे तेथे थांबले नाहीत. ते कार्यक्रम करीत राहिले. महाराष्ट्र हिंडत राहिले. रोग वाढत गेला व त्यानंच महाराष्ट्राचा प्रतिभावंत साहित्यिक, रानांत फुले सहज फुलवीत तशी कविता करणारा कवी काळाच्या पडदयाआड गेला. यांच्या मुलाशी म्हणजे श्री पोपट तांदळे यांच्याशी संपर्क साधला,पण एखादा फोटो अथवा एखादी लिखित साहित्य मिळून आले नाही.तरीही त्यांच्या वर समीक्षण होणे गरजेचे आहे.

सा.अकलुज वैभव ९/१/२०२३

________________________________

🥀ʷʰᵃᵗˢᵃᵖᵖ 9890875498* ☜♡☞

⛱ माहिती सेवा ग्रूप, पेठवडगाव  ⛱    

●▬▬▬▬๑۩۩๑▬▬▬▬▬●

.           _爪卂卄丨ㄒ丨