विमान असो वा हेलिकॉप्टर मग ते नागरी असो वा लष्करी त्याला "ब्लॅकबॉक्स" हा असतोच.ब्लॅकबॉक्स मुळे कधीही त्या विमानाला अपघात झाला तर,तो अपघात कसा व कोणत्या कारणामुळे झाला असावा?यासाठी फार मोठे रहस्य शोधण्यासाठी उपयोग होतो. 'ब्लॅक बॉक्स' हा प्रत्येक विमानाचा सर्वात महत्त्वाचा भाग असतो. ब्लॅक बॉक्स सर्व विमानांमध्ये असतो मग ते प्रवासी विमान असो, मालवाहू किंवा लढाऊ विमान असो. विमानात उड्डाण करताना विमानाशी संबंधित सर्व प्रकारच्या माहितीची नोंद करण्याचं हे साधन आहे.त्याला फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर देखील म्हणतात. सहसा हा बॉक्स विमानाच्या मागील बाजूस सुरक्षित ठेवला जातो.
१९५४ मध्ये वैमानिक संशोधक 'डेव्हिड वॉरन' यांनी ब्लॅक बॉक्सचा शोध लावला होता.या बॉक्सचा आतील भाग गडद काळ्या रंगाचा असल्यामुळे या बॉक्सला 'ब्लॅक बॉक्स' असे म्हटले जाऊ लागले.जरी या बॉक्सला "ब्लॅक बॉक्स" म्हणत असले तरी, याचा बाहेरील भाग लाल रंगाचा असतो. कितीही मोठा अपघात झाला, बॉक्स झाडात किंवा मातीत किंवा इतर कुठल्याही ठिकाणी पटकन ओळखू यावा म्हणून याला गडद लाल रंग दिलेला असतो.ब्लॅक बॉक्स हा टायटॅनियम या उच्च धातूपासून बनवतात त्यामुळे तो सुरक्षित असतो. विमानात भीषण आग लागलेली असली तरी, या ब्लॅक बॉक्सला काही होऊ शकत नाही. कारण, १ तास १००० डिग्री सेंटीग्रेड तापमान सहन करण्याची क्षमता या बॉक्सची असते. यानंतरही पुढील दोन तास हा बॉक्स सुमारे २६० अंश तापमानात सुरक्षित राहु शकतो. समुद्रात ब्लॅक बॉक्स ६००० फुटांवर पाण्याखाली सुरक्षित राहू शकतो.शिवाय हा बॉक्स महिनाभर विजेशिवाय सुरू राहतो,यामुळे अपघातग्रस्त विमान किंवा हेलिकॉप्टर शोधण्यात वेळ लागला तरी डेटा बॉक्समध्ये सेव्ह राहतो.अपघात झाल्या नंतर ब्लॅक बॉक्स मधुन ३ दिवस एक सिग्नल सोडला जातो. जेणेकरून बचाव दलाला तो लवकर सापडावा अशी सोय केलेली असते. विमान किंवा हेलिकॉप्टर अपघात होतो तेव्हा तपास यंत्रणा प्रथम त्याचा ब्लॅक बॉक्स शोधतात. अपघाताचं कारण शोधण्यासाठी विमानात ब्लॅक बॉक्स बसवलेले असतात.विमानाचा ब्लॅक बॉक्स फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर, उड्डाण दरम्यान सर्व विमान-संबंधित माहिती, जसं की विमानाची दिशा, उंची, इंधन, वेग,तापमान, हालचाल,इ. सर्व माहिती (डेटा) २५ तासांपेक्षा जास्त रेकॉर्ड केलेली माहिती साठवुन ठेवतो.विमान अपघातानंतर त्यातील दोन गोष्टी अतिशय महत्त्वाच्या असतात. एक म्हणजे विमानाचं फ्लाईट डेटा रेकॉर्डर (एफडीआर) ज्यात विमानाशी निगडित आकडेवारी दिलेली असते तर आणि कॉकपिट व्हॉईस रेकॉर्डर (सीव्हीआर) असते ज्याद्वारे संभाषण रोकॉर्ड केलेले असते.
ब्लॅकबॉक्सचा असा महत्वपूर्ण उपयोग असल्याने भारताीय नागरी उड्डाण संचलनालयाने जानेवारी २००५ पासून सर्व विमान आणि हेलिकॉप्टरमध्ये ही दोन्ही उपकरणे बसविणे अनिवार्य केले आहे.