म्हणुन मुघल जनानखान्यात खोजे(हिजडे)ठेवत असत
इतिहास पाहिला तर -खोजे सुलतानाच्या पदरी चाकरी करत असत. बादशहा,अमीर उमराव त्यांना आपल्या बेगमच्या कक्षाभोवती अंगरक्षक म्हणून रुजू करायचे. अनेक खोजानी आपल्या शौर्याच्या जोरावर मुघल सैन्यामध्ये मोठमोठी पदे देखील भूषवली होती.असे इतिहास सांगतो.उदाहरण पाहायचे झाल्यास मलिक काफुर याच्याकडे पाहिले जाऊ शकते. हा तो खोजा होता ज्याने दिल्लीचा सुलतान अल्लाउद्दिन खिलजी ह्याच्यासाठी संपूर्ण दख्खन स्वत: ताब्यात घेतले होते
उपस्त्रीयांचे परपुरुषांशी संबंध येऊ नयेत म्हणून पातशाहाच्या महालात स्त्रियांना पुरुषांपासून वेगळ्या अशा ठिकाणी ठेवले जात असे.बादशाहच्या आई-बहिणीं,मुलगीपासून ते गुलाम उपस्त्रीपर्यंत सगळ्या बायका या जनानखान्यात असत.अबुल फजल लिहितो की अकबराच्या काळात ५,००० स्त्रिया हरम मध्ये होत्या.मुघलांच्या हरम मध्ये वेगवेगळ्या भागांतून आलेल्या, वेगवेगळ्या भाषा बोलणाऱ्या असंख्य स्त्रिया असत. त्यांना अतिशय सुरक्षिततेत आणि खाजगीपणे 'पडद्यात' ठेवलेले असे.या खोजापासुन बादशहाच्या महिलांना कोणताही लैंगिक धोका नव्हता.त्याचबरोबर या महिला बाहेरील कोणा पुरुषाबरोबर संबंध ठेवु नयेत म्हणून हे खोजे या महिलावर लक्ष ठेवत असत.
खोजाची निवड करण्यासाठी सशक्त तरूणांची बैलाचे निर्बीजीकरण करतात तसे निर्बीजीकरण करायचे.दहापैकी पाचजण निर्बीजीकरण करताना दगावयचे.तर पाच मधले आजारी पडून 3 जण काही महिन्यात मरायचे आणि फक्त दोन जण आयुष्यभर खोजा बनून राहायचे.अशी ही अमानुष पध्दत होती. त्या काळात हिजड्याचा व्यापार तेजीत होता गुलामापेक्षा, हिजड्याची किमंत इतर गुलामापेक्षा तीन ते चार पट जास्त असे.एखाद्या राजाचा पराभव झाला तर हजारो सशक्त तरूणाना जबरदस्तीने हिजडे केले जायचे. जहागीर बादशहाने आपल्या 'तुजुक ए जहागिरी' मध्ये असे लिहले आहे की, त्या काळात भारतात बंगाल कडील भागात शेतकरयाच्या शेतसारा कर न दिल्यान तिथले सरदार व जमीनदार शेतकऱ्यांच्या मुलाची बीज फोडून सरदार सुभेदाराना द्यायची पध्दत आहे.हळूहळू ती पध्दत इतर प्रांतामध्ये पसरत असुन त्या भागातील मुले आपली शक्ती गमावत आहेत.ही पद्धत
बंगालच्या बाहेर जोर पकडत चालली होती. हि पध्दत बंद करण्याच फर्मान जहागीर बादशहाने काढले होते.कारण याचा परिणाम शेतीवर होत असे यामुळे शेतकी उत्पन्न ढासळायचे.राज्याचा कर वसुल करण्याच्या पध्दतीपैकी हि एक पध्दत रूढ असल्याने या फर्मानाचा उपयोग झाला नाही. औरंगजेबाने ज्या काही चांगल्या गोष्टी केल्या त्यामध्ये दारू जुगार आणि अशा खोज्यांची बीज फोडण्याची पध्दत बंद करण्याची होती.ओरंगजेबाच्या काळात जेंव्हा त्याने आदिलशाही आणि कुतुबशाही घेण्याचा प्रयत्न केला त्यावेळी त्याने गोवळकोंड्या मध्ये एकाच वेळी बावीस हजार पुरूषांची बीजे फोडली होती.जहागिर बादशहाच्या दरबारात सय्यदखान चुगताई या पराक्रमी सरदाराकडे बाराशे नंपुसक होते असे खुद्द जहागिरनेच लिहुन ठेवल आहे. त्या काळात हिजड्याना मोठ्या प्रमाणावर मागणी होती.त्या काळात कोणताही श्रीमंत सरदार असो तो मेला की, त्याची सगळी दौलत सुलतान सरकार जमा करायचा.त्याच्या एक एक लहान लहान वस्तू पासून मोठ्या जमिनी,मालमत्ताचा हिशोब घेतला जाऊन त्या सरदारांच्या कुटुंबातील लोकांना बेदखल केल जात असे, सरदाराच्या जनानातील स्त्रिया अक्षरशः रस्त्यावर यायच्या, तेव्हा त्यांना दुसरा कोणीतरी सरदार आपल्या जनान्यात ठेवु न घ्यायचा.
मुघलाच्या काळात नाझीर व 'ख्वाजा सरस' नावाचे काही हिजडे मनसबदार आणि सुभेदार अश्या मोठ्या पदावर पोहचले होते.या नाझीर व ख्वाजा सरस याना 'ऐतमखान'असे बिरूद होते.बाबर आणि हुमायूची सेवा केलेल्या अश्याच एका ऐतमखानला दिल्लीचा सुभेदार म्हणून अकबराने नेमणुक केली होती.असा इतिहास आहे.
इतिहासातील प्रसिद्ध खोजे
अल्लाउद्दीन खिलजीचा सेनापती मलिक कफूर हा समलिंगी होता. खिलजी आणि सेनापती मलिक कफूर हे समलिंगी असल्याचे दाखले आहेत.बाराव्या शतकातील सुलतान बल्बनचा वजीर इमरूद्दीन रेहन हा पण खोजा होता.
सुलतान उस शर्क म्हणजेच वजीर ख्वाजा जहान मलीक सर्वार नावाचा निग्रो हिजड्याला सुलतान महंमदने १३९४ मध्ये मलीक उस शर्क या बिरूदासह जोनपूरचा सुबेदार म्हणुन पाठवले होते.
कुतुबुद्दिन मुबारक व खिलजीचा जवळचा मित्र खदोशा हे हिजडेच होते.बाबर आणि हुमायूची सेवा केलेल्या अश्याच एका ऐतमखानला दिल्लीचा सुभेदार म्हणून अकबराने नेमणुक केली होती.
ओरंगजेबाने त्याचाकडील हिजड्याचा प्रमुख असलेल्या बख्तबरखान याला हजारी मनसबदारी केल होत.
या जनाना संस्कृतीची पद्धत राजस्थान मध्ये मोठ्या प्रमाणात रूजली गेली.अनेक रजपुत राजेलोकांनी याच पालन केल.पण मराठयानी असली पद्धत अवलंबली नाही.
हरम यासंबंधी बाबर ची मुलगी आणि हुमायूनची बहीण गुलाबादन बेगम हिने या हरम वर एक पुस्तक लिहिले आहे शिवाय 'लाईफ ऑफ इंडियन रूलर्स' या पुस्तकात विस्तृत माहिती दिली आहे.
- अनिल पाटील पेठवडगाव